„Nauči, priseti se i ne zaboravi znamenite spomenike u Beogradu“

Ferijalni savez Novi Beograd 2027. godine navršiće pola veka postojanja, a u susret velikom jubileju u planu je niz velikih projekata od društveno istorijskog značaja s ciljem da se omladina okrene pravim vrednostima.

Prva akcija pod pokroviteljstvom Gradskog sekretarijata za sport i omladinu je već vidljiva – „Nauči, priseti se i ne zaboravi znamenite spomenike u Beogradu“!

„Budi i ti deo lepe i korisne akcije Ferijalnog saveza Novog Beograda! Cilj je da svima dočaramo istorisjki značaj prestonice Srbije, da posebno mlade upoznamo sa svim spomenicima – ne samo na teritoriji Novog Beograda, već čitavog Beograda, da ih odvojimo od telefona i video igrica i vratimo ih u nastavu, ali na njima prihvatljiv način – ne kroz klasično slušanje u nekoj od učionica ili sala, već kroz zabavu, sportski duh i kulturni efekat“, istakli su u Ferijalnom savezu Novog Beograda.

• Portal „Samo lepe vesti“ istratiće sve akcije Ferijalnog saveza Novog Beograda. S toga, u ovom tekstu vam predstavljamo znamenite spomenike u Beogradu:

Prvi javni spomenik u Beogradu podignut je 1848. u sadašnjem Karađorđevom parku, posvećen junacima Prvog srpskog ustanka poginulim 1806. pri zauzimanju Beograda. Spomenik je podigao knez Aleksandar Karađorđević.

Na beogradskim trgovima i u parkovima u 10 gradskih opština podignuto je 192 spomenika i postavljeno je 237 skulptura. U prigradskim opštinama ima 70 spomenika i skulpturalnih dela. Evo i nekih od njih:

BEOGRADSKI POBEDNIK

Autor: IVAN MEŠTROVIĆ
Bronza – kamen, visok oko 14 metara
Podignut 1928.

Godine 1912. Meštrović je projektovao monumentalnu fontanu koja je trebalo da se postavi na Terazijama, sa temom oslobođenje Srbije od Turaka. U centru bazena sa vodom zamislio je petostepeni stub, simbol petovekovnog ropstva pod Turcima, na čijem bi vrhu stajao „Pobednik“. Posle završetka Prvog svetskog rata odustalo se od izvođenja ovog projekta, pa je 1928. „Pobednik“ postavljen na Kalemegdanu, povodom proslave desetogodišnjice proboja Solunskog fronta. Često se koristi kao simbol Beograda.

SPOMENIK NEZNANOM JUNAKU NA AVALI

Autor: IVAN MEŠTROVIĆ
Podignut 1938.

U godinama posle Prvog svetskog rata spomenici neznanim junacima podignuti su u svim savezničkim zemljama, pa se i Jugoslavija pridružila ovoj opštoj akciji. Spomenik je građen četiri godine (1934-1938) i u njemu su sahranjeni ostaci nepoznatog junaka. Spomenik ima oblik sarkofaga na postamentu od šest stepenova. Bočno su postavljene karijatide, koje simbolizuju počasnu stražu.

SPOMENIK OSLOBODIOCIMA BEOGRADA

Veštački kamen, visina 547 cm.
Podignut 1848.

Nalazi se u Karađorđevom parku. Podigao ga je knez Aleksandar Karađorđević u spomen oslobodiocima Beograda u Prvom srpskom ustanku. Obnovio ga 1889. kralj Aleksandar Obrenović. To je najstariji javni spomenik u Beogradu.

Ostaci ustaničkog groblja koji se nalaze u parku predstavljaju dvanaest nadgrobnih spomenika na grobovima ustanka i slični su seoskim nadgrobnim spomenicima na području Beograda iz perioda 19. veka. Spomenici su izgrađeni od žutog kamena i obloženi veštačkim kamenom. Na mermernim pločama nalazi se tekst posvete i tekst o obnovi spomenika 1889. godine.

SPOMENIK ZAHVALNOSTI FRANCUSKOJ

Autor: IVAN MEŠTROVIĆ
Bronza i kamen
Podignut: 1930. godine

Spomenik zahvalnosti Francuskoj, rad vajara Ivana Meštrovića, postavljen je na kraju glavne aleje Kalemegdanskog parka 1930. u znak prijateljstva i saradnje Srbije i Francuske tokom Prvog svetskog rata. Spomenik je podignut prilozima Društva prijatelja Francuske i Društva nekadašnjih đaka francuskih škola. Spomenik čine bronzana ženska figura, koja predstavlja Francusku kako u ratnom zanosu prilazi u pomoć Srbiji.

SPOMENIK KNEZU MIHAILU

Autor: ENRIKO PACI
Bronza, mermer
Podignut: 1882. godine

Spomenik čija je silueta doprinela likovnom formiranju današnjeg trga Republike, podignut je u znak sećanja na kneza, koji je značajno unapredio privredni i kulturni život Srbije, a stradao u atentatu 1868. godine. Spomenik knezu Mihailu Obrenoviću, delo italijanskog vajara Enrika Pacija, postavljen je 1882. godine u slavu oslobođenja Srbije od Turaka.

Knez Mihailo Obrenović (1823-1868) je bio knez Srbije od 1839. do 1842. i od 1842. do 1868. godine. Prvi put je na kneževski presto stupio posle smrti starijeg brata Milana I Obrenovića i vladao do 1842. godine, kada je svrgnut u buni koju je predvodio Toma Vučić-Perišić.

Knez Mihailo je došao po drugi put na presto posle smrti svoga oca, kneza Miloša, 1860. godine. Vladao je osam godina kao prosvećeni apsolutista, unapredivši Srbiju, sklapajući ugovore sa susednim zemljama za zajedničke akcije na Balkanu. Za vreme druge vladavine Turska vlast je iselila posade i predala poslednje gradove Beograd, Šabac, Smederevo, Soko, Užice i Kladovo na upravljanje Srbiji 1867 .godine. Vlast Kneza Mihaila Obrenovića je prekinuta atentatom u KOšutnjaku 1868. godine.

SPOMENIK VUKU KARADŽIĆU

Autor: ĐORĐE JOVANOVIĆ
Bronza, visina 725 cm
Podignut 1937.

Nalazi se u parku, na uglu Ruzveltove ulice i Bulevara kralja Aleksandra. Podigla ga Beogradska opština u čast tvorcu srpskog pisma i azbuke.

Vuk Stefanović Karadžić učio je školu u Loznici (1795) i manastiru Tronoši. Posle Prvog srpskog ustanka bio je pisar u Sovjetu (vladi), zatim učitelj i državni činovnik. Godine 1809-10. teško je oboleo, leva noga mu je ostala zgrčena, tako da je do kraja života nosio štulu. Posle propasti ustanka, 1813. odlazi u Beč. Tamo ga filolog Jernej Kopitar, podstiče da sakuplja narodne umotvorine i pesme, i radi na jeziku i pravopisu. Izdao je prvu zbirku narodnih pesama i Pismenicu (gramatiku). Od tada počinje njegov epohalni rad na utemeljivanju nove srpske književnosti, jezika i pravopisa. Godine 1818. izdaje „Rječnik (sa gramatikom)“ u kojem je objavljena i reforma srpskog jezika. Radio na sakupljanju pripovedaka, poslovica, zagonetki, pisao istorijska svedočanstva i drugo. Borio se protiv samovlašća kneza Miloša Obrenovića, kao i protiv jakog fronta protivnika svojih reformatorskih ideja. Uređivao almanah „Danica“ i nastojao da stranu kulturnu javnost upozna sa srpskim narodnim blagom i prošlošću. Univerzitet u Jeni dodelio mu je titulu počasnog doktora, a slična priznanja Vuk je dobio od mnogih evropskih akademija.

Zahvaljujući Vuku, srpske narodne pesme postale su poznate i cenjene širom Evrope, a izuzetno su se dopale i Geteu. Objavljene „Pesme“ Branka Radičevića pokazale su da se narodnim jezikom mogu pisati i umetnička dela, a Daničićev „Rat za srpski jezik i pravopis“ dokazao je, snagom naučnih argumenata, opravdanost Vukovih jezičkih postavki. Njegovo delo imalo je ogroman uticaj i na ostale jugoslovenske narode, pa su se tako, na tzv. Književnom dogovoru u Beču 1850. godine, predstavnici srpskog i hrvatskog kulturnog života sporazumeli o uvođenju jedinstvenog književnog jezika kod oba naroda. Godine 1897. Vukovi posmrtni ostaci preneseni su iz Beča u Beograd i sahranjeni u porti Saborne crkve.

SPOMENIK ĐURI JAKŠIĆU

Autor: JOVAN SOLDATOVIĆ
Bronza 300 cm, visina 500 cm.
Podignut 1911.

Spomenik posvećen jednom od najznačajnijih srpskih književnika i slikara nalazi se na platou ispred kuće u Skadarskoj ulici broj 34. Pesnik je živeo u siromašnom stanu u dvorištu ove malovaroške prizemne zgrade koja je nazvana po ovom čuvenom beogradskom piscu, umetniku i romantičaru i boemu.

Kuća Đure Jakšića je ustanova kulture u čuvenoj beogradskoj boemskoj četvrti, u njoj je i živeo i umro srpski književnik i slikar. To je najpoznatija i jedna od najstarijih kuća u Skadarskoj ulici. Danas igra značajnu ulogu u kulturnom i umetničkom životu Beograda. U njoj se gotovo svakodnevno održavaju različiti kulturno-umetnički programi. Godišnje se priredi na desetine literarnih večeri, muzičkih programa, pozorišnih predstava i likovnih izložbi.

SPOMENIK DOSITEJU OBRADOVIĆU

Autor: RUDOLF VALDEC
Bronza 300 cm, visina 500 cm.
Podignut 1911.

Nastao je ispred nekadašnje Narodne biblioteke (pred ulazom u Kalemegdan), a 1930. prenet je u Univerzitetski park. Na spomeniku je ispisana maksima: „Iduć uči, u vjekove gledaj!“

Dositej Obradović je kao mladić otišao u manastir, ali se kasnije raskaluđerio, putovao po svetu i studirao na evropskim univerzitetima. Spada u najznačajnije i najuticajnije ličnosti srpskog naroda u 18. i početkom 19. veka. Prešao u Srbiju 1806. (za vreme Prvog srpskog ustanka) i 1808. osnovao Veliku školu, a potom postao prvi ministar prosvete u Srbiji (1811). Znanje i ideje unosio u narod težeći da ga prosveti. Racionalist, rodoljub, reformator, borio se protiv sujeverja i svemoći crkve. Među prvima težio jedinstvu jugoslovenskih naroda, bez obzira na verske razlike. Zalagao se za upotrebu narodnog jezika u književnosti, za oslobođenje žena iz ropskog položaja itd. Najznačajnija dela: „Život i priključenija“, „Basne“, „Sovjeti zdravog razuma“. Sahranjen u porti Saborne crkve u Beogradu.

SPOMENIK IVI ANDRIĆU

Autor: MILENKO MANDIĆ
Bronza, visina 140 cm
Podignut 1992.

Nalazi se na Andrićevom vencu, u blizini Pionirskog parka. Podignut povodom stogodišnjice rođenja našeg nobelovca.

Ivo Andrić je rođen 1982. u Travniku, a preminuo 1975. u Beogradu. Gimnaziju je završio u Sarajevu, studirao u Zagrebu, Beču, Krakovu i Gracu, doktorirao u Gracu. Između dva svetska rata bio u diplomatskoj službi. Pisac snažne imaginacije, a istovremeno i vanredan poznavalac istorijskih prilika stare Bosne, o kojoj je najčešće pisao. Sugestivno je dočarao ljudsku i društvenu panoramu minulih vremena. U početku je objavljivao pesme, da bi vremenom prešao na pripovetku i roman. Spada među naše najčitanije pisce, takođe i među one koji su najviše prevođeni u svetu.

Napisao romane „Na Drini ćuprija“, „Travnička hronika“, „Gospođica“, „Prokleta avlija“ i „Omer-paša Latas“; zbirke pripovedaka „Nemirna godina“, „Žeđ“, „Jelena, žena koje nema“, „Lica“, „Deca“, „Kuća na osami“; lirsku prozu „Ex ponto“, „Nemiri“; meditativnu prozu „Znakovi pored puta“, „Razgovor sa Gojom“. Pisao i eseje o svojim omiljenim piscima Njegošu, Kočiću, Matavulju. Bio dugo godina predsednik Saveza književnika Srbije.

Za roman „Na Drini ćuprija“ dobio je Nobelovu nagradu.

SPOMENIK NIKOLI PAŠIĆU

Autor: ZORAN IVANOVIĆ
Bronza, visina 4,2 metara
Podignut 1998.

Spomenik velikom srpskom poličaru i državniku, koji je bio predsednik Vlade, predsednik Narodne skupštine, ministar spoljnih poslova, gradonačelnik Beograda i srpski poslanik u Petrogradu. Godine 2015. je rekonstruisan jer su ploče sa postolja spomenika počele da otpadaju. Godine 1997. trg na kome se spomenik nalazi takođe je nazvan po Pašiću. Spomenik predstavlja Pašića u herojskom stavu, ispršenog, a okrenut je prema DOmu Narodne skupštine Republike Srbije.

SPOMENIK MILOŠU CRNJANSKOM

Autor: DRINKA RADOVANOVIĆ
Bronza, visina 260 cm
Podignut 1993.

Podignut povodom obeležavanja stogodišnjice rođenja velikog pisca.

Miloš Crnjanski jedan je od najistaknutijih predstavnika modernog književnog izraza kod nas posle Prvog svetskog rata. Radio je kao profesor i novinar, a od 1928. u diplomatskoj službi. Drugi svetski rat zatekao ga je u Rimu, odakle odlazi u London, da bi se vratio u Beograd tek 1965. Počeo je da objavljuje 1918. i do kraja života ispisao je najpoetskije romane na srpskom jeziku („Seobe“ i „Druga knjiga Seoba“), najdublju poemu u slavu Beograda („Lament nad Beogradom“), najpotresnije romane o ratu („Dnevnik o Čarnojeviću“) i izgnanstvu („Roman o Londonu“), studiju o Mikelanđelu, poemu „Stražilovo“, u kojoj „zaista monumentalna konstrukcija arhitektonskih masa ne protivureči lakoći i smaragdnoj prozirnosti materijala od kojih je sagrađena, ni spontanosti elemenata koji su u nju ugrađeni“ (Marko Ristić).

Pokretao je listove i časopise („Puteve“ sa M. Ristićem 1922, „Ideje“, politički list 1934), dobio najveći broj književnih nagrada između dva rata u Beogradu. Ekranizacije njegovih proza („Seobe“ Aleksandra Petrovića i dr.) dokazuju da je Crnjanski bio s pravom uveren u svoje dramaturško umeće („Maska, 1918, „Konak“, 1957, „Tesla“, 1966). Napisao je i nekoliko brilijantnih eseja o slikarima i pozorištu, putopis „Ljubav u Toskani“, memoarske zapise „Itaka i komentari“ i „Embahade“ I-III i roman „Kod Hiperborejaca“.

SPOMENIK DESPOTU STEFANU LAZAREVIĆU

Autor: NEBOJŠA MITRIĆ
Bronza, visok 220 cm
Podignut 1982.

Nalazi se na Gornjem gradu. Podignut kao poklon autora Beogradu, povodom 30. godišnjice umetničkog rada.

Despot Stevan Lazarević je prvi od Beograda napravio prestonicu svih srpskih zemalja od Save i Dunava do Jadranskog mora. Postao je knez u svojoj dvanaestoj godini, posle pogibije kneza Lazara, njegovog oca, u Kosovskoj bici 1389. godine. Pored majke, kneginje Milice, stekao je lepo obrazovanje, pripremio se ozbiljno i za vojničku i za diplomatsku karijeru. Prekaljen u glavnim onovremenim bitkama (Rovine 1395, Nikopolje 1396, Angora 1402), uvek na strani sultana Bajazita, osamostalio se pošto je zadobio njegovo poverenje i prikolonio se Ugarskoj. I kao što je za usluge Bajazitu dobio Peć i Prištinu, tako je od Mađara na poklon dobio Mačvu i Beograd, a zahvaljujući prijateljstvu sa vizantijskim carem Manojlom II upoznao je sve vladare Srednje Evrope. Prihvatio je njihov način uprave, a podsticanje graditeljstva i umetnosti preuzeo je od svojih predaka. Zauzimao je visok rang među evropskim vitezovima. Bio je među najuglednijim od dvadesetčetvorice ritera Zmajevog reda.

Na svom dvoru u Beogradu držao je slikare i arhitekte, prihvatao najpoznatije pisce iz Grčke (pesnika Andonija Rafaila) i Bugarske (Grigorija Camblaka i Konstantina Filozofa). U novopodignutom manastiru Resavi (danas Manasija) osnovao nadaleko slavnu školu prepisivanja i tumačenja grčkih tekstova, od pisaca dobio sumarne hronike iz nacionalne i svetske istorije. I sam je pisao, pa svaka njegova povelja sadrži i uvod sa lako prepoznatljivim despotovim stilom. Napisao je „Pohvalno slovo knez Lazaru“, „Natpis na mramornom stubu na Kosovu“ i pesmu „Slovo ljubve“, koja će u našoj srednjovekovnoj književnosti ostat primer visoko odnegovanog stila, nadahnute i originalne poezije. Ovom vladaru pripisuje se i naš prevod grčkog dela „O budućim vremenima“, značajne alegorijske poeme o zlu. Jedan od najobrazovanijih ljudi svoga doba, bio je u stvari predstavnik srpske renesanse. To se najbolje vidi iz obimnog dela Konstantina Filozofa „Žitije i podvizi uvek spominjanoga, slavnoga, blagočastivoga gospodina despota Stefana“, delo u kojem se vladar ne slavi kao svetac, već kao mudri diplomata, hrabri ratnik i talentovani pesnik, istinski ljubitelj umetnosti.

SPOMENIK KARAĐORĐU

Autor: SRETEN STOJANOVIĆ
Bronza, visok 320 cm.
Podignut 1979.

Nalazi se na platou ispred zgrade Narodne biblioteke Srbije u Nebojšinoj ulici.

Đorđe Petrović, a Turci su ga zvali Karađorđe – Crni Đorđe. Bio je čobanin u Šumadiji, pa seoski trgovac stokom. Mladost je proveo odupirući se turskom nasilju, najpre kao hajduk, a kasnije kao hrabar ratnik u četi dobrovoljaca (frajkora) kapetana Radića Petrovića u austrijsko-turskom ratu 1788-1791.

Po povratku janičara u Beograd otišao je u hajduke i sa viđenim ljudima počeo da priprema otpor većih razmera. Izmakao je seči knezova i na zboru u Orašcu, početkom februara 1804. godine, izabran je za vođu ustanka. Povezao je ustaničku Srbiju sa Austrijom i Rusijom i stupio u sukob sa zvaničnom Turskom.

Rukovodio je bitkom na Mišaru i borbama za oslobođenje Beograda 1806. Posle samog ustanka, 1813. godine, prešao je u Austriju, a zatim u Rusiju. Ponovo se vratio u Srbiju juna 1817. godine, ali je u zoru, 25. jula, ubijen po nalogu kneza Miloša Obrenovića. Odsečena mu je glava i poslata sultanu kao dokaz Miloševe vernosti.

SPOMENIK PETRU PETROVIĆU NJEGOŠU

Autor: SRETEN STOJANOVIĆ
Bronza, crvenkasti granit
Podignut 1994.

Monumentalni spomenik jednom od naših najvećih mislilaca, pesnika i filozofa, duhovnom i svetovnom vladaru Crne Gore podignut je na platou okruženom zgradama Filozofskog fakulteta. Sedeća bronzana figura nalazi se na postamentu od španskog crvenkastog granita i rad je vajara Sretena Stojanovića.

SPOMENIK NIKOLI TESLI

Autor: FRANO KRŠINIĆ
Bronza
Podignut 1963.

Ovo je jedan od tri spomenika koja su posvećena Nikoli Tesli u prestonici Srbije. Sedeća figura u bronzi vizionaru, pronalazaču i autoru gotovo 1000 patenata i pronalazaka u oblasti elektrotehnike kojima je doprineo razvoju svetske civilizacije, rad je vajara Frana Kršinića. Spomenik je postavljen 1963. godine ispred zgrade Elektrotehničkog fakulteta. Njegova kopija postavljena je i sa američke strane Nijagarinih vodopada.